روزه در قرآنروزه به معنای خودداری کردن از چیزی و ترک آن است. ۱ - عبادت مهمروزه یکی از واجبات و عبادات مهم دینی است و از برنامه‌های بسیار حساس و سازنده اسلامی بوده و از ضروریات اسلامی به شمار می‌رود که اگر کسی با توجه به ضروری بودن آن منکرش شود و انکار وی طوری باشد که برگشت به انکار خدا و پیامبر نماید کافر می‌گردد و کسی که آن را باور داشته باشد ولی بدون جهت از گرفتن آن خودداری کند گناهکار بوده و لازم است کفاره بدهد و مستحق مجازات و حد شرعی نیز خواهد بود و برای آنکه به اهمیت آن توجه کرده و بیشتر به خصوصیات آن آشنا گردیم در این درس توضیحات کوتاهی پیرامون آن می‌دهیم. ۲ - تعریفصوم که در فارسی به آن روزه گفته می‌شود عبارت است از خودداری و امساک، چنانکه وقتی حضرت مریم به قدرت خدا، عیسی (علیه‌السّلام) را بدون پدر به دنیا آورد و سخت نگران بود که در پاسخ مردم چه بگوید خداوند به او دستور داد «فقولی انی نذرت للرحمن صوما فلن اکلم الیوم انسیا» یعنی بگو من برای خدا نذر کرده‌ام روزه بگیرم پس امروز با کسی سخن نمی‌گویم (که خودداری از سخن گفتن صوم و روزه محسوب شده است البته چنین روزه‌ای در اسلام حرام است) و در اسلام روزه این است که انسان از برای خدا به عنوان یک عبادت و رسیدن به پاداش‌های الهی از طلوع فجر تا مغرب از خوردن و آشامیدن و سایر اموری که روزه را باطل می‌کند خودداری نماید و مشهورترین آنها، روزه ماه رمضان است. ۳ - در ادیان گذشتهاز آنجا که روزه یک نوع عبادت و پرستش خداوند است و آثار مادی و معنوی فراوانی داشته و در تکامل و سازندگی انسانها نقش بسیار حساسی به عهده دارد. در آئین پیغمبران گذشته و ادیان آسمانی نیز روزه واجب بوده است (هر چند با روزه در اسلام از نظر شرائط و خصوصیات فرق‌هایی داشته است) چنانکه در قرآن مجید می‌فرماید‌ای کسانی که ایمان دارید روزه بر شما واجب شد چنانکه بر پیشینیان از شما هم (در ادیان سابق) واجب بوده است، و چنان که ذکر کردیم در زمان حضرت مریم روزه سکوت یک عبادت الهی بوده است. ۴ - نظر قرآندر قرآن مجید روزه برای کسانی که واجد شرائط تکلیف می‌باشند و عذر شرعی ندارند واجب معرفی شده است و در مواردی از روزه گیران تمجید شده و گاهی به عنوان جایگزینی عملی که ترک شده و یا کفاره کار خلافی که انجام گشته روزه گرفتن قرار داده شده است که چند نمونه از آنها را نقل می‌کنیم. ۱. «یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون» یعنی‌ای کسانی که ایمان دارید روزه گرفتن بر شما واجب گشت همچنان که بر پیشینیان از شما (از ملت‌های گذشته) واجب شده بود شاید با روزه گرفتن پاک و پرهیزکار شوید. ۲) «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصمه و من کان منکم مریضا او علی سفر فعدة من ایام اخر یعنی ماه رمضانی که قرآن در آن برای هدایت بشر و بیان کننده راهنمائی و امتیاز حق از باطل نازل شده پس هر کس دریابد ماه رمضان را باید روزه بدارد و کسی که بیمار یا در سفر است به شماره روزهائی که خورده از ماههای دیگر بگیرد. ۳) یکی از اوصاف کسانی که خداوند آمرزش و پاداش بزرگ خود را برای آنان آماده کرده است. مردان و زنانی هستند که روزه می‌گیرند. «و الصائمین و الصائمات». ۴) «فمن لم یجد فصیام ثلاثة ایام فی الحج و سبعة اذا رجعتم تلک عشرة کاملة»یعنی کسی که در حج نمی‌تواند قربانی کند (در عوض) ۳ روز در حج و هفت روز وقتی به وطن بازگشتید روزه بگیرید که ده روز کامل گردد. در روایات اسلامی روزه یکی از زیربناهای اسلام و نیرو دهنده و زکات بدن معرفی شده است چنان که امام محمد باقر (علیه‌السّلام) فرمود: «اسلام بر پنج چیز بنا شده است بر نماز، زکات، حج، روزه، ولایت [۶]
قمی، عباس، سفینة البحار، ج۲، ص۴۳.
و در تفسیر آیه «استعینوا بالصبر و الصلوة» یعنی از صبر و نماز استمداد کنید روایت شده که مقصود از صبر روزه است و پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «صدقة البدن فی الصوم» [۹]
حسینی عاملی، محمد بن حسن، مواعظ العددیه، ص۲۳.
یعنی صدقه بدن (که از حوادث محفوظ بماند) روزه گرفتن است. و نیز آن حضرت می‌فرماید: «لکل شیء الزکوة و زکوة الابدان الصیام» یعنی در هر چیز زکات (واجب) است و زکات بدن روزه است (اهمیت روزه از این روایات روشن می‌شود).۵ - فوائد مادی و معنویهر چند با پیشرفت علم و تحقیقات دانشمندان متخصص و نتیجه آزمایشات پزشکی فایده‌های زیادی برای روزه در سلامتی انسان و درمان بسیاری از بیماریها اثبات گردیده است مانند پائین آمدن فشار خون و سوخت رفتن قسمت زیادی از فضولات زیانبار بدن و اعتدال مزاج و استراحت و تقویت و پاکسازی معده و سبک شدن بدن از مواد زیادی و رفع رطوبت‌های زائد که همگی در سلامتی و رفع بیماریها و نشاط و صحت نفس نقش حساس را بر عهده دارند. چنان که نقل شده که رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز فرمود «صوموا تصحوا» روزه بگیرید تا سالم شوید. و از طرفی همچنان که آئین مقدس اسلام در تمام زمینه‌های اجتماعی و فردی و مادی و معنوی انسانها ضامن تامین سعادت دنیا و آخرت جامعه می‌باشد و در مورد روزه اهمیت فراوان داده و از ترک آن شدیدا نکوهش کرده و کیفرهای سختی برای روزه خوردن بدون عذر مقرر کرده است جای تردید باقی نمی‌ماند که روزه نیز فوائد مادی و جسمی فراوانی دارد ولی از آنجا که هدف اساسی از دین و قوانین الهی سعادت ابدی و تکامل معنوی انسانها است بدون شک فوائد و آثار معنوی روزه در سازندگی جامعه و رشد فکری و تقویت روح و کمال انسان و سعادت ابدی او به مراتب از فوائد مادی و جسمی آن زیادتر می‌باشد چنان که خداوند متعال در این آیه «کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون» (روزه بر شما واجب شده همچنان که بر پیشینیان شما واجب بوده است شاید پاک و با تقوی گردید) به اثرات معنوی روزه توجه داده است. چه ناگفته پیدا است که وقتی انسان حداقل سالی یک ماه روزه بگیرد و همه روزه از اذان صبح تا شب به عنوان یک عبادت و برای رضای خدا از عادات و تمایلات نفسانی خود دست برداشته و خود را مقید نماید که از خوردن و آشامیدن و بهره برداری‌های جنسی خودداری نماید مخصوصا با رعایت و انجام برنامه‌های آن ماه از دعاها، قرائت قرآن، شرکت در نمازهای جماعت، جلسات دینی، مراسم احیاء، نمازهای مستحبی، برگزاری مراسم شکوه مند نماز عید فطر، دادن زکات فطره. نقش بسیار حساس و غیر قابل انکاری در سازندگی، تقویت فکر و اراده، توجه به فضیلت، معنویت، کمال روحی، صفای درونی انسانها به عهده دارد علاوه بر اینکه صرف گرسنگی و تشنگی در نورانیت باطن و یاد آوری سختی‌های قیامت تاثیر مهمی داشت و در توجه به گرسنگان و محرومین و چاره اندیشی برای آنان نیز مؤثر است چنان که در روایات اسلامی هم به فوائد یاد شده توجه داده شده است. ۶ - عناوین مرتبطروزه؛ آیه روزه؛ ارکان روزه؛ اقسام روزه؛ اجزای روزه (قرآن). ۷ - پانویس
۸ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «روزه در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۰۳. |